Παγκόσμια ημέρα Ψυχικής Υγείας, 10 Οκτωβρίου 2012

Αποτελεί ίσως μια από τις σημαντικές μέρες που ως Κλινικοί Ψυχολόγοι θα έπρεπε τουλάχιστον να αναλογιστούμε για τη πορεία μας σε έναν κόσμου που αλλάζει, απειλείται εξελίσσεται και ίσως ωριμάζει. 10 Οκτωβρίου και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας  αυξάνει την ευαισθητοποίηση σχετικά με τις ψυχικές διαταραχές  και τη Κατάθλιψη που αποτελεί και τη «τιμώμενη» διαταραχή. 

Η μείζονα καταθλιπτική διαταραχή αναμένεται να αποτελέσει  τη δεύτερη μεγαλύτερη διαταραχή που θα προκαλεί σημαντική ανικανότητα παγκοσμίως μέχρι το 2020. Υπολογίζεται ότι 70 δισεκατομμύρια ευρώ ξοδεύονται το χρόνο από τις άμεσες και έμμεσες συνέπειες της κατάθλιψης (έξοδα  ιατρικής φροντίδας, μείωσης της παραγωγικότητας και άλλα έξοδα) (Tanouye, 2001). Αλλά πίσω από τους αριθμούς κρύβονται οι άνθρωποι που υποφέρουν και η δική μας δέσμευση είναι να αποτελέσουμε τη νέα γενιά στις αποτελεσματικές θεραπείες για την κατάθλιψη.  

Από τη πλευρά της, η θεραπεία Αποδοχής και Δέσμευσης αποτελεί μια διαφορετική και αποτελεσματική λύση στη ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση της κατάθλιψης τη στιγμή που δεδομένα από το χώρο των νευροεπιστημών αποδεικνύουν ότι η φαρμακοθεραπεία και η ψυχοθεραπεία της κατάθλιψης οδηγούν στις ίδιες αλλαγές σε επίπεδο νευρωνικών λειτουργιών και βιοχημείας του εγκεφάλου (Linden, 2008).  Η στροφή σε νέες θεραπείες του λεγόμενου τρίτου κύματος των γνωσιακών θεραπειών έχει αρχίσει και αξιολογείται σε ερευνητικά πρωτόκολλα αποδεικνύοντας την αποτελεσματικότητα της Θεραπείας Αποδοχής και Δέσμευσης ακόμη και από την πιο καλώς υποστηριζόμενη θεραπείας για αυτή την διαταραχή, την γνωσιακο-συμπεριφορική θεραπεία.

Μια από τις πρώτες μελέτης των Zettle & Hayes, 1986, 18 γυναίκες με κατάθλιψη έλαβαν 12 μήνες είτε γνωσιακή είτε ΘΑΔ θεραπεία για το πρόβλημά τους. Οι συμμετέχοντες και στις δύο καταστάσεις βελτιώθηκαν σημαντικά από τα προ στα μετά θεραπείας επίπεδα μέσα στους πρώτους δύο μήνες μετά το τέλος της θεραπείας τους. Οι συμμετέχοντες που έλαβαν θεραπεία με τη ΘΑΔ φάνηκαν να είναι σημαντικώς λιγότερο καταθλιπτικοί  σε σχέση με αυτού που έλαβαν γνωσιακή θεραπεία. Συγκεκριμένα, οι πελάτες που  έλαβαν ΘΑΔ  ανέφεραν σημαντικά μεγαλύτερη μείωση στο πόσο πιστεύουν τις αρνητικές τους σκέψεις από αυτούς που έλαβαν γνωσιακή. (μέσα από τη χρήση των Automatic Thoughts Questionnaire (Hollon & Kendell, 1980 και τοReasons Questionnaire) Φαίνεται ότι η διαφορά στο μηχανισμό της θεραπείας ( πόσο πιστεύουν στα εσωτερικά γεγονότα αλλά και ο τρόπος λειτουργία της γνωστικής αποκόλλησης από τη σκέψη) αποτελεί σημαντικό σημείο στην αλλαγή και διατήρηση του θεραπευτικού αποτελέσματος. 

Παρόμοια αποτελέσματα βρέθηκαν και σε πιο πρόσφατες μελέτες  όπως αυτή του Zettle, Rains & Hayes, 2011 όπου δικαιολογούν τον τρόπο λειτουργία της ΘΑΔ σε σχέση με την Γνωσιακο-συμπεριφορική θεραπεία επικεντρώνοντας τους στόχους της θεραπείας στην αλλαγή του πλαισίου και όχι του περιεχομένου της σκέψης (Zettl et al., 2011). Η ΘΑΔ φαίνεται να προωθεί γνωστικές και συναισθηματικές αλλαγές μέσα από τις διαδικασίες της αποδοχής, της γνωστικής αποκόλλησης (defusion), της επέκτασης της σκέψης (mindfulness) και των αξιών αλλάζοντας τις καταθλιπτικόμορφες σκέψεις και τον τρόπο που γίνονται πιστευτές από τους ανθρώπους. Έτσι, νεότερα πρωτόκολλά θεραπείας αποδεικνύουν ότι πελάτες που έλαβαν θεραπεία ΘΑΔ για το πρόβλημα κατάθλιψης τους επέδειξαν σημαντικώς χαμηλότερα επίπεδα κατάθλιψης και υψηλότερα επίπεδα ποιότητας ζωής, γενικού επιπέδου υγείας και αντιλαμβανόμενης λειτουργικότητας (Folke & Parling, 2004). 

Η ΘΑΔ πρώτη στην ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου

 

Πρόσφατα, ο  Αμερικανικός Ψυχολογικός Σύλλογος και συγκεκριμένα οι θεραπευτικές προτάσεις του τομέα 12 του APA (Κλινική Ψυχολογία) για την αξιολόγηση των πιο τεκμηριωμένων θεραπειών (APA,2006) προχώρησε στην αναβάθμιση της θεραπείας του ACT σε «ισχυρή ερευνητική υποστήριξη» στις παρεμβάσεις στη διαχείριση του σωματικού πόνου (ACBS,2012).  Μια σημαντική ανακοίνωση για την υποστήριξη του μοντέλου αλλά και για την περαιτέρω ερευνητική του αξιολόγηση. Μέχρι τώρα πάνω απο 10 σημαντικές μελέτες αποδεικνύουν οτι οι παρεμβάσεις βασιζόμενες στο μοντέλο ΘΑΔ μειώνουν τη συχνότητα εμφάνισης του πόνου, περιορίζουν τις επισκέψεις στο γιατρό και τον φαρμακολογικό έλεγχο του πόνου ενώ επίσης επιδρούν στη συννοσηρότητα της κατάθλιψης και των αγχωδών διαταραχών που φαίνεται να συνυπάρχουν. 

Γενικά, στο κλινικο-ερευνητικό χώρο υπάρχουν τόσο εγχειρίδια, όσο και κλινικές μελέτες που καταδεικνύουν την αποτελεσματικότητα της ΘΑΔ. Περίπου 50 RCTs και 16 ανοιχτές δοκιμές για ψύχωση, στρες, άγχος, κατάθλιψη, τοξικοεξαρτήσεις, κάπνισμα, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, μεταιχμιακή διαταραχή προσωπικότητας, burnout, προκατάληψη, στίγμα και με άτομα που αντιστέκονται σε άλλες παραδοσιακές θεραπείες

Στο παρακάτω πίνακα φαίνονται οι μελέτες που έχουν διεξαχθεί έως σήμερα: 

 

Vs.	#	Post d	N	F-Up d	N	F-Up weeks
No Rx/ TAU	9	.99	248	.72	176	21
Active Rx	15	.56	793	.6	727	36
CT / CBT	7	.61	208	.60	145	44
All	24	.66	1041	.65	903	33

Αποδοχή συναισθημάτων....

 

Μια από τις βασικές θεραπευτικές διαδικασίες του ACT  είναι η αποδοχή των συναισθημάτων. Στη παρακάτω άσκηση που σχετίζεται με τις διεργασίες συνειδητότητας ή επέκτασης της σκέψης, το γνωστό ως mindfulness, οι ενδιαφερόμενοι έχουν την δυνατότητα να παρατηρήσουν τα συναισθήματα τους και να μπουν στην θεραπευτική διαδικασία του να αποδέχονται τα συναισθήματά τους όπως είναι χωρίς αρνητική αξιολόγηση  ή κριτική. Ο τελικός στόχος της αποδοχής  είναι να βιώσει το άτομο την  εμπειρία του ενεργά , στο παρόν, πλήρως και χωρίς άμυνες. Το ACT προσπαθεί μέσω αυτής της διαδικασίας να διδάξει στο άτομο ότι είναι δυνατό να βιώσει δυνατά και πλήρως ένα συναίσθημα, να μάθει με μικρά βήματα να αγκαλιάζει  τις εμπειρίες του και να συνδέεται με τις ψυχολογικές του δυσκολίες χωρίς φόβο.

Αφήστε τον εαυτό σας να βιώσει τη διαδικασία της επέκτασης της σκέψης μέσα από μια πολύ απλή άσκηση και υιοθετήστε την όπως είναι χωρίς αξιολόγηση....

Εισαγωγή στη Θεραπεία Αποδοχής και Δέσμευσης

Η Θεραπεία Αποδοχής και Δέσμευσης είναι μια απο τις βασικές νέες θεραπευτικές πρότασεις στο τρίτο κύμα των γνωσιακών θεραπειών.  Βασική αρχή της είναι οτι όλοι οι άνθρωποι βιώνουν  συναισθηματικό πόνο.  Σύμφωνα με τη θεωρία του ACT (acceptance and commitment therapy), οι επίπονες  ή δύσκολες εμπειρίες όπως οι κρίσεις πανικού ή η κατάθλιψη δεν έχουν τίποτα το προβληματικό ή το δυσλειτουργικό ως καταστάσεις. Οι εμπειρίες αυτές είναι βραχυπρόθεσμες στρατηγικές διαχείρισης  συναισθηματικών αντιδράσεων και επομένως, είναι τμήματα των ανθρώπων που ζούν  τη παρούσα εμπειρία τους.
Μέσα απο την εμπειρικά τεκμηριωμένη έρευνα, το μοντέλο του Steven Hayes και των συνεργατών του προτείνει οτι η ψυχοπαθολογία εμφανίζεται όταν το άτομο καταφεύγει συνεχώς σε εμπειρικές συμπεριφορές στη προσπάθεια του να αποφύγει αρνητικές εμπειρίες . Οι εμπειρίες αποφυγής είναι μια βασική ψυχολογική προδιάθεση (θεωρητική κατασκευή) αναγνωρισμένη απο μια πλειάδα θεωρητικών προσεγγίσεων. 

Οι βιωματικές συμπεριφορές αποφυγής προκύπτουν όταν οι άνθρωποι κάνουν υπερβολικά αρνητικές αξιολογήσεις των προσωπικών τους γεγονότων και συστηματικά προσπαθούν να αποφεύγουν ή να ελέγχουν τις εμπειρίες τους, όπως οι σκέψεις, τα συναισθήματα, οι σωματικές αισθήσεις και οι αναμνήσεις (Hayes, Strosahl, & Wilson, 1999; Hayes, 1994; Blackledge, & Hayes, 2001). Οι εμπειρίες αυτές θα μπορούσαν να θεωρηθούν και ως βραχυπρόθεσμα θετικές στρατηγικές αντιμετώπισης συναισθηματικών εκφράσεων. Ωστόσο, γρήγορα μπορούν να βλάψουν όταν εφαρμόζονται άκαμπτα και αυστηρά έτσι ώστε το άτομο να ξοδεύει πολυ χρόνο, προσπάθεια και ενέργεια στη διαχείριση και τον έλεγχο των ανεπιθύμητων προσωπικών γεγονότων. Ο συνεχής αυτός αγώνας να ελέγχουμε ή να αποφεύγουμε τις αρνητικές μας εμπειρίες παρεμβάλετε στη προσπάθεια μας να πετύχουμε τους προσωπικούς μας στόχους, μειώνει την επαφή μας με τις τωρινές εμπειρίες και προκαλεί δυσλειτουργία (Forsyth, Eifert, & Barrios, in press; Hayes et al., 1999).
Η μελέτη της διεθνούς βιβλιογραφίας αναφέρει οτι όταν το άτομο είναι απρόθυμο να επεξεργαστεί ή να παραμείνει σε αρνητικά, γνωστικές εμπειρίες και καταστάσεις (π.χ. τραυματικές εμπειρίες, κάπνισμα, μειωμένη διάθεση) και σκόπιμα επιχειρεί να τροποποιήσει, αποδράσει ή ελέγξει αυτές τις εμπειρίες, παράγει δυσπροσαρμοστικές συμπεριφορές που θα μπορούσαν να εμφανίσουν περισσότερες ανεπιθύμητες σκέψεις και συναισθήματα (Hayes et al., 1999; Purdon, 1999; Wegner et al., 1991), να προάγουν στρσσογόνες αντιδράσεις, να περιορίσουν τη λειτουργικότητα του ατόμου (Marx, & Sloan, 2002; Wegner, 1994), και να μειώσουν συνολικά την ψυχολογική ευημερία και τη ποιότητα ζωής (Hayes et al., 1999, 2004).

 Ο γενικός στόχος του μοντέλου ACT είναι να αυξήσει τη « ψυχολογική ευελιξία» των ατόμων. Δηλαδή, «την ικανότητα ενός ατόμου να επικοινωνεί πλήρως, άμεσα και χωρίς άμυνες, με την παρούσα εμπειρία του ,και να προσπαθεί να αλλάξει ή να διατηρήσει συμπεριφορές που σχετίζονται τις προσωπικές του αξίες» (Wilson & Murrel, 2005; Hayes, 2004).

Σχηματοποιημένη μορφή των βασικών στοιχείων του μοντέλου

  Οι σκέψεις και τα συναισθήματα δεν είναι (μηχανιστικές) αποδόσεις συμπεριφοράς και γι αυτό μπορούν να επηρεαστούν απο αλλαγές στο περιεχόμενο της λεκτικής συμπεριφοράς (μή-γραμμική μορφή της γλώσσας) .

Έτσι, λοιπόν, χρησιμοποιώντας μια σχετικά μή-γραμμική μορφή της γλώσσας, ο θεραπευτής ACT, μέσα στο πλαίσιο της θεραπευτικής σχέσης, α) βοηθά το πελάτη να αναγνωρίσει τους φραγμούς που τον εμποδίσουν να πορευτεί με βάσει τις σημαντικές, γι αυτόν αξίες (personal values) β) να προσεγγίσει «τι είναι σημαντικό γι αυτόν», γ) «τι χρειάζεται στη ζωή του για να είναι ευτυχισμένος», και εν συνεχεία να τον βοηθάει να διαμορφώσει αυτούς τους στόχους έτσι ώστε να κινηθεί πρός αυτή τη κατεύθυνση (Hayes et al., 1999). Μόλις το άτομο αναγνωρίσει τις βασικές αξίες σε διαφορετικούς τομείς της ζωής του (π.χ.οικογένεια, καριέρα, υγεία κα.), συγκεκριμένοι στόχοι και συμπεριφορές, παράλληλα με το μονομάτι των αξιών, ορίζονται.

Η θεραπεία, μέσα απο μια συγκεκριμένη agenda, στηρίζεται κυρίως σε παράδοξα, μεταφορές, ιστορίες, ασκήσεις, συμπεριφοριστικές εργασίες, και εμπειρικές διαδικασίες (mindfulness techniques) με σκοπό να διδάξει στα άτομα πως να αποδέχονται (acceptance) το περιεχόμενο των σκέψεων και συναισθημάτων που δεν μπορούν να αλλάξουν, πως να δεσμεύονται στις προσωπικές τους αξίες (commitment) και πως να τροποποιήσουν συμπεριφορές που μπορούν να αλλάξουν. Οι προσωπικές αξίες (personal values) με αυτό το τρόπο λειτουργούν ως συμπεριφοριστικά πρότυπα που ενισχύουν το άτομο να αναλάβει δράση στη ζωή του.

Β.Β.